آیا تاکنون با یکی از دوستان یا اعضای خانواده تان که در جایی بسیار دور زندگی می کند، ارتباط برقرار کرده اید؟ آیا تاکنون با یکی از شعبه های شرکتی که برای آن کار می کنید،‌ارتباط داشته اید؟ ارتباط شما از چه طریقی بوده است؟ نامه نوشته اید؟ تلفن زده اید؟ از طریق اینترنت یک ایمیل فرستاده اید؟ یک کارت تلفن اینترنتی خریده و با او تماس گرفته اید؟
VoIP یک سامانه ارسال و دریافت صدا از طریق پروتکل اینترنت است؛‌ یعنی همان کاری که تلفن های معمولی انجام می دهند. به همین دلیل به این فناوری تلفن اینترنتی می گویند. شاید بپرسید مزیت استفاده از این روش چیست؟ جواب این سوال بسیار ساده است: استفاده از تلفن اینترنتی هزینه بسیار کمی دارد در سیستم تلفن های سنتی سیگنال های صوتی به صورت آنالوگ از طریق سیم های مسی مبادله می شوند. استفاده از این سیستم در مسافت های طولانی پرهزینه است و از آنجا که مقدار اطلاعاتی که می شود از این طریق جابه جا کرد،‌ محدود است، امکان ارتباط تصویری در این سیستم وجود ندارد. این در حالی است که با VoIP می توان با هزینه ای اندک با دورترین نقاط دنیا تماس صوتی یا حتی تصویری برقرار کرد.
VoIP کوتاه شده این عبارت است: voice over internet protocol همان طور که از نام این سیستم پیداست، VoIP تکنولوژی است که به شما این امکان را می دهد تا برای برقرار کردن یک تماس صوتی به جای استفاده از تلفن های سنتی،‌ از یک اتصال اینترنت استفاده کنید. بنابراین به جز نصب تجهیزات اولیه، تمام هزینه ای که باید برای استفاده از این سیستم بپردازید، هزینه اشتراک یک خط اینترنت است.
بااستفاده از برخی سرویس های این سیستم شما می توانید تنها با کسانی که از این سیستم استفاده می کنند، تماس بگیرید، اما برخی دیگر از سرویس های VoIP این امکان را در اختیار شما قرار می دهند که با تلفن های معمولی شامل تلفن های سنتی، موبایل و... تماس برقرار کرده و گفت و گو کنید.

VoIP چگونه کار می کند؟

همان طور که پیش از این اشاره شد، VoIP بر بستری از شبکه انتقال اطلاعات، یا همان اینترنت کار می کند، ایده اصلی این است که اگر شبکه ای بتواند اطلاعات را با سرعت مناسبی منتقل کند،‌ پس می توان صدا را هم به کمک آن منتقل کرد. فقط باید دو یا چند نفری که می خواهند از این سیستم استفاده کنند، ‌تجهیزات لازم را داشته باشند. مدت ها پیش محققان به این نتیجه رسیده بودند که می توان یک سیگنال را به صورت دیجیتال در یک مسافت طولانی ارسال کرد. برای این منظور ابتدا باید سیگنال های آنالوگ در مبدأ از طریق یک مبدل آنالوگ به دیجیتال (ADC) به سیگنال دیجیتال تبدیل شود. سپس این سیگنال به نقطه پایانی ارسال می شود و در مقصد این سیگنال دیجیتال از طریق یک مبدل دیجیتال به آنالوگ، به سیگنال آنالوگ تبدیل شود. فناوری VoIP بر این اساس کار می کند. صدایی که به شکل اطلاعات دیجیتال در آمده است، ‌از طریق شبکه اینترنت به مقصد فرستاده و در مقصد باز به صدا تبدیل می شود.
با فناوری VoIP می توان با یکی از روش های زیر ارتباط صوتی برقرار کرد؛

ارتباط کامپیوتر با تلفن معمولی

در این روش می توانید با استفاده از کامپیوتر با یک وسیله ارتباط VoIP،‌ با دستگاه تلفنی که متصل به شبکه تلفن معمولی است، ارتباط صوتی برقرار کنید. در این روش بین این دو دستگاه، ‌دستگاه سومی وجود دارد که اطلاعات را از شبکه اینترنت دریافت کرده و به شبکه تلفن معمولی منتقل می کند.

ارتباط کامپیوتر به کامپیوتر

این روش آسان ترین روشی است که می توانید از این فناوری استفاده کنید. در این روش هم شما و هم طرف دوم ارتباط از یک نرم افزار از تلفن اینترنتی که روی کامپیوتر شخصی تان نصب است استفاده می کنید. در این روش کافی است یک کارت صدا، یک میکروفون، یک هدفون یا اسپیکر و یک خط اینترنت داشته باشید. نرم افزارهای زیادی هستند که امکان این نوع ارتباط را فراهم می کنند. نرم افزارهایی مثل Yahoo Messenger, Google Talk ,Skype, Voodoo و... برای استفاده از این نرم افزارها لازم نیست هزینه ای بپردازید. بنابراین در این روش تنها هزینه ای که باید بپردازید، هزینه اشتراک اتصال اینترنتتان است.

ارتباط بین دو تلفن معمولی از طریق VoIP

شاید شما و طرف مقابلتان به دستگاهی که به شبکه اینترنت متصل باشد دسترسی نداشته باشید یا اینکه استفاده از کامپیوتر به عنوان تلفن برای شما کمی نامطبوع باشد. نگران نباشید! هنوز هم می توانید از VoIP برای برقراری ارتباط استفاده کنید. در این روش می توانید از یک تلفن معمولی به یک تلفن معمولی دیگر از طریق VoIP زنگ بزنید. در این حالت صدای شما از طریق سیم های مسی شبکه مخابرات محلی به یک دستگاه متصل به VoIP منتقل می شود. سپس صدای شما که حالا به شکل اطلاعات دیجیتال درآمده است، از طریق شبکه اینترنت به دستگاه دیگری منتقل می شود. حالا این دستگاه اطلاعات دیجیتال را دوباره به سیگنال های آنالوگ تبدیل کرده و از طریق شبکه مخابرات منطقه ـ که ممکن است هزاران کیلومتر از شما دور باشد به سمت مقصد هدایت می کند. کارت های تلفن بین المللی ای که در بازار موجود هستند،‌از این روش برای برقراری ارتباط استفاده می کنند.

مزایا و معایب استفاده از VoIP چیست؟

همان طور که اشاره شد، VoIP بر بستر شبکه اینترنت کار می کند. بنابراین هر جا که به یک اتصال اینترنت با سرعت مناسب دسترسی داشته باشید، می توانید از این روش برای مکالمه تلفنی استفاده کنید. بنابراین اگر یک شماره تلفن VoIP داشته باشید،‌ می توانید هر جا که خواستید از این شماره تلفن استفاده کنید. به عنوان مثال اگر دفتر کارتان را عوض کنید، می توانید بدون پرداخت هیچ هزینه اضافی ای، شماره تلفن تان را هم با خودتان جابه جا کنید. همچنین برای مسافت های بسیار طولانی،‌ استفاده از این روش هزینه بسیار کمتری دارد. شما می توانید با شریک تجاری تان که هزاران کیلومتر دورتر از شماست تماس بگیرید؛‌ بدون اینکه در مورد هزینه تماس نگرانی داشته باشید. هم اکنون بسیاری از شرکت های بین المللی که دفترهایی در شهرهای مختلف دنیا دارند، از این سیستم برای ایجاد ارتباط مقرون به صرفه استفاده می کنند.
یکی دیگر از مهم ترین مزایای استفاده از VoIP این است که برای استفاده از سرویس های جانبی آن هزینه ای ندارد. سرویس هایی مثل انتقال تماس، انتظار، صندوق پستی صوتی و مکالمه های گروهی ای که در شبکه مخابرات معمولی با پرداخت هزینه در اختیار کاربر قرار داده می شود، در سرویس های مبتنی بر VoIP می توانید کاملاً رایگان در اختیار شما قرار بگیرند. همچنین شما می توانید همزمان با مکالمه با طرف مقابل برای او عکس،‌ فیلم یا هر فایل دیگری را بفرستید.
همچنین اگر یک خط اینترنت با پهنای باند مناسب داشته باشید، می توانید از طریق این سیستم با دوستانتان مکالمه چهره به چهره داشته باشید یا اینکه با چند نفر از همکارانتان یک ویدئو کنفرانس ترتیب بدهید.
اما معایب این سیستم چیست؟ ممکن است تا اینجا این فناوری به نظرتان بسیار عالی بیاید، اما باید به این نکته دقت کنید که فناوری های جدید همواره تلاش می کنند تا مشکلات فناوری های قبلی را رفع کنند؛ اما گاهی خودشان هم مشکلات جدیدی را به وجود می آورند.
اولین اشکال این سیستم این است که برخلاف سیستم تلفن های معمولی،‌ اگر به برق دسترسی نداشته باشید یا جریان برق شما به طور ناگهانی قطع شود، این سیستم هم از کار می افتد. بنابراین اگر می خواهید از این سیستم استفاده کنید،‌ باید به فکر یک منبع تأمین برق اضطراری هم باشید.
دیگر اینکه چون VoIP به اینترنت وابسته است، تماس های شما هم به کیفیت و قابل اطمینان بودن اتصال اینترنت شما وابسته می شود. مثلاً‌ اگر سرعت اینترنت شما پایین باشد، کیفیت صدایی که دریافت یا ارسال می کنید، می تواند غیر قابل تحمل باشد. به عنوان مثال اگر از دایال آپ برای برقراری ارتباط VoIP استفاده کنید، به هیچ عنوان کیفیت صدای قابل قبولی نخواهید داشت. البته داشتن اتصال اینترنتی با سرعت بالا به معنای داشتن کیفیت خوب نیست. کیفیت صدا در ارتباط VoIP به فاکتورهای زیادی بستگی دارد. از جمله سرویس دهنده شما، ‌سرعت اینترنت کسی که به او زنگ می زنید، سخت افزاری که از آن استفاده می کنید و...
آخرین نکته ای که اینجا به آن اشاره می کنیم. مسأله امنیت است. مانند بسیاری از فناوری های مرتبط با اینترنت، ‌امنیت VoIP هم مسأله ای غیر قابل چشم پوشی است. کسانی که از این سرویس استفاده می کنند ممکن است در معرض اسپم های صوتی، دستکاری مکالمات،‌ اخلال در سرویس دهی، حملات هکرها و... باشند.

یک نگاه کوتاه تاریخی

همه ما اینترنت را می شناسیم و می دانیم که این شبکه جهانی برای انتقال اطلاعات طراحی شده است و برای همین کار هم از آن استفاده می شود. اگر به صدا هم به عنوان نوعی از اطلاعات نگاه کنیم، ‌واضح است که این داده را هم می توانیم از طریق شبکه اینترنت منتقل کنیم. اما ایده انتقال صوت از این طریق، یک ایده تازه نیست و سابقه آن به سال 1973 بر می گردد. در آن سال ایده انتقال صدا از طریق یک سیستم ارتباط اطلاعاتی جهانی مطرح شد. در آن زمان هم هنوز زیر ساختی برای راه اندازی این سیستم وجود نداشت. اما چندی نگذشت که اینترنت متولد و پروتکل های آن تعریف شد. سرانجام در سال 1995 شرکتی به نام VOCAIT اولین نرم افزار تلفن اینترنتی را عرضه کرد. این شرکت کوچک نرم افزاری عرضه کرد که بسیار شبیه نرم افزارهای تلفن اینترنتی امروزی بود. این نرم افزار روی کامپیوترهای شخصی نصب می شد و کاربر با داشتن یک کارت صدا،‌میکروفون و یک هدفون یا اسپیکر می توانست به ارسال و دریافت صدا بپردازد. این نرم افزار خیلی سادهInternet phone نام داشت. Internet phone برخلاف نرم افزارهای امروزی که اغلب از پروتکل sip استفاده می کنند. از پروتکل H.323 استفاده می کرد. این نرم افزار برای VOCAL TEC یک موفقیت تجاری به همراه آورد. در سال 1996 این شرکت نسخه جدید این نرم افزار را با نام تجاری IPO عرضه کرد. این نرم افزار به اسکایپ میانه های دهه 90 تبدیل شد. اشکال عمده این نرم افزار این بود که کیفیت صدای آن ضعیف تر از کیفیت صدای تلفن های معمولی بود ( مشکلی که نرم افزارهای امروزی نیز کماکان با آن دست به گریبان هستند) اما از آن مهم تر این بود که امکان دسترسی به اینترنت بسیار کمتر از دنیای امروز بود. بنابراین هنوز امکان استفاده از این سیستم در سطح وسیع وجود نداشت. در سال 1998 شرکت هایی پیدا شدند که تکنولوژی ارتباط VoIP از کامپیوتر به تلفن و از تلفن به تلفن را عرضه کردند. در این سال یک درصد از تماس های صوتی داخل ایالات متحده از طریق VoIP برقرار شده بود. تا سال 2000 این سیستم هنوز به عنوان یک سیستم حاشیه ای به شمار می رفت؛ اما با آغاز قرن بیست و یکم، آرام آرام VoIP به عنوان جایگزینی برای تلفن های معمولی تبدیل شد. در سال 2000،‌ سه درصد تماس های تلفنی در ایالات متحده از طریق VoIP انجام شد و این آمار در سال 2005 به 25 درصد رسید.

معایب استفاده از نرم افزارهای VoIP

نرم افزارهایی مثل Yahoo Messenger, Google Talk ,Skype و... که امکان برقراری ارتباط VoIP را در اختیار شما می گذارند، ‌در واقع نرم افزارهایی انحصاری هستند. به این معنا که اگر شما در این طرف خط skYpe استفاده می کنید. بنابراین نمی توانید به کمک یکی از این نرم افزارها با نرم افزارهای دیگری که سیستم VoIP را در اختیار شما می گذارند،‌ تماس بگیرید. همچنین این نرم افزارها نمی توانند جایگزین سیستم تلفن های معمولی شوند. این نرم افزارها روی کامپیوتر اجرا می شوند و اگر در سیستم کامپیوتر شما اختلالی ایجاد شود، شما قادر نخواهید بود به این نرم افزارها دسترسی داشته باشید. به علاوه از آنجا که کامپیوتر و مودم های ADSL نیاز به جریان برق دارند، در صورت قطع شدن جریان برق، ‌دیگر قادر به استفاده از این سرویس ها نخواهید بود. همچنین با استفاده از این نرم افزارها شما نمی توانید با شماره های ضروری تماس بگیرید. به این ترتیب این نرم افزارها به هیچ عنوان مناسب استفاده در موقعیت های اورژانسی نیستند.
یکی دیگر از مشکلات فناوری VoIP که از همان پیدایش این فناوری مطرح بوده، کیفیت پایین، ‌تأخیر و پژواک داشتن صداست. ممکن است بگویید با پیشرفت تکنولوژی و در اختیار داشتن سرعت اینترنت مناسب می توان به کیفیت صدای مطلوبی دست پیدا کرد. مهم ترین دلیل این موضوع به نحوه کارکرد VoIP بر می گردد. همان گونه که پیش از این اشاره شد، VoIP فناوری انتقال صدا بر بستر یک شبکه IP (مانند اینترنت) است. بنابراین باید با نحوه کار یک شبکه IP به منظور مبادله اطلاعات بیشتر دقت کنیم. زمانی که یک فایل از نقطه A به نقطه B و روی یک شبکه IP ارسال می شود، ‌فایل مورد نظر به تعدادی بسته اطلاعاتی (Packet) تقسیم می شود. در ادامه این بسته ها بر اساس یک اولویت و با یک نظم و ترتیب خاص ارسال می شوند. بنابراین با توجه به ماهیت انتقال اطلاعات در این نوع شبکه ها، ‌بسته های اطلاعاتی ممکن است با همان ترتیبی که در مبدأ ‌ارسال می شوند، ‌به مقصد نرسند. البته نگران گم شدن یا پس و پیش شدن اطلاعات نباشید. چرا که هنگام ارسال این بسته ها برای هر کدام عدد خاصی در نظر گرفته می شود که گیرنده می تواند به کمک این اعداد ترتیب بسته ها را مشخص کرده و اطلاعات را بازسازی کند. در فناوری VoIP، ‌صوت به داده های دیجیتال تبدیل و پس از قرار گرفتن در بسته ای اطلاعاتی،‌ از طریق اینترنت ارسال می شوند. به این ترتیب این بسته ای اطلاعاتی ممکن است با همان ترتیبی که ارسال شده اند به مقصد نرسند. همان طور که گفته شد، ‌سیستم دریافت کننده قادر به بازسازی مجدد بسته ای اطلاعاتی صرف نظر از ترتیب آنهاست. بنابراین اگر بسته های مربوط به صوت به ترتیب ارسال شده دریافت نشوند، در زمان دریافت باید پردازش اضافی روی این اطلاعات صورت بگیرد که می تواند موجب تأخیر در دریافت صدا شود.
منبع: نشریه دانستنیها، ویژه نامه اردیبهشت 90