حسین ملازینلی
کارشناس ارشد کیفیت شرکت سایپا
hmzeinali@saipacorp.com

برای حفظ و ارتقاء موقعیت سازمان میبایستی فرهنگ خلاقیت را در آن رشد دهیم و محیط سازمان را به مدرسه ای برای رشد خلاقیت و نوآوری تبدیل کنیم، کارمندان باید به این نکته مهم پی ببرند که زمان به سرعت از دست می رود و باید هرچه سریعتر در جهت رشد خود تلاش نمایند تا علاوه بر افزایش قابلیت های فردی، به عنصری تبدیل شوند که باعث تحول و نوآوری در سازمان شوند.
یکی از پایه های اساسی موفقیت در هر سازمان، منابع انسانی با ویژگیهای خاص میباشد که یکی از این ویژگیها خلاقیت کارمندان میباشد، قلب تپنده برای توسعه یک سازمان کارکنان خلاق آن است اگر این قلب تپنده نتواند خون حیاتبخش توسعه را در درون سازمان به حرکت درآورد، با گذر زمان سازمان به یک موجود ضعیف و ناتوان تبدیل می شود که خود برای ادامه حیات نیازمند کمک از بیرون سازمان خواهد بود و در این شرایط باید به عمر سازمان خاتمه داد، کارکنان سازمان های غیر خلاق به مرور به افرادی تبدیل می شوند که تنها علاقمند به انجام کارهای تکراری هستند و همین امر باعث عقب ماندن آنها از دیگر سازمان ها می شود.
حال این سوال مطرح می شود به راستی چند درصد از کارکنان در سازمان های ما از خلاقیت لازم برای انجام کار برخوردارند و از طرف دیگر سازمان ما تا چه حد شرایط را برای خلاقیت و نوآوری کارکنان مهیا کرده است؟

تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی
خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود ارتقای کمیت یا کیفیت فعالیتهای سازمان.
یک سازمان پویا باید بتواند خلاقیت و نوآوری را در فرهنگ خود نهادینه کند بدیهی است که در چنین سازمانی افراد خلاق شکوفاتر میشوند چرا که یکی از ویژگی های انسان تمایل به یادگیری مستمر آن هم با شیوه خودآموزی است و اگر افراد بطور مستمر نتوانند بر دانسته ها و مهارت های خویش بیافزایند از صحنه شغلی حذف خواهند شد به همین خاطر کارمندانی که فاقد مهارت ها و قابلیت های مناسب هستند آرام آرام یک اضطراب درونی وجود آنان را فرا می گیرد در این مرحله آنان دو راه پیش رو خواهند داشت:
1- با کسب علم و دانش و افزایش مهارت و سخت کوشی ، خود را برای شرایط روز مهیا کنند
2- برای حفظ موقعیت خویش به مدیران سازمان نزدیک شوند، اصولا نزدیک شدن به یک مدیر توانمند و بادرایت از طریق چابلوسی و ریاکاری امکان پذیر نیست زیرا مدیران توانمند تمایلی به پذیرش افراد ناتوان ندارند زیرا در گذر زمان باعث تزلزل پایه های قدرت آنان خواهد شد و برعکس تنها در سازمانی می توان از طریق چابلوسی و ریاکاری به مدیران سازمان نزدیک شد که مدیران آن سازمان افرادی ضعیف و ناتوان هستند، در این شرایط کارمندان از طریق چابلوسی، تملق، ریاکاری و زد و بند خود را به مدیر مربوطه نزدیک می کنند که البته چنین سازمان متزلزلی نیازی به خلاقیت نخواهد داشت.

ویژگیهای سازمان خلاق
برای اینکه کارکنانی خلاق داشته باشیم میبایستی ابتدا سازمان با ویژگی های خاص محیط را آماده کرده باشد تا خلاقیت در آن شکل گیرد از جمله ویژگی‌های سازمان خلاق میتوان به موارد ذیل اشاره نمود؛
وجود رقابت سالم، دسترسی به مدیران، احترام به افراد، گردش شغلی،کار گروهی، امنیت شغلی، استقبال مدیران از تغییر، ایجاد فضای محرک و مستعد، ایجاد آمادگی مستمردر استقبال از اندیشه‌های بدیع و نوین.

ویژگیهای کارکنان خلاق
در سازمانی که آماده پذیرش ایده های نوین میباشد کارکنان نیز میبایستی دارای ویژگیهایی باشد که به اختصار به آن اشاره میشود؛ استقلال در عقاید و اندیشه ها، ریسک پذیر، کنجکاو و علاقه به کارهای پیچیده، تحمل ابهام، انعطاف پذیری، شوخ طبع، اعتماد به نفس بالا، ابتکار و تخیل قوی و حساسیت، زیبایی دوستی، تردید، سلامت روانی و ادراکی، توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده بطور سریع، دلگرمی و امید به آینده، علاقه به سادگی و بی تکلفی در نوع لباس و جنبه های گوناگون زندگی، روحیه انتقادی، آرامش و آسودگی خیال، توانایی برقراری ارتباط عمیق و صمیمانه، شهامت، قدرت، جلب حس اعتماد و اطمینان دیگران، مسئولیت پذیری و توانایی سازمان دادن به فعالیتهای گوناگون.

از بین بردن موانع خلاقیت
از طرف دیگر باید موانع را به حداقل رساند تا خلاقیت شکوفا شود این موانع عبارتند از؛ تاثیرات عوامل اقتصادی، سیاست‌های دولت، دسترسی به اطلاعات، فقدان ارتباطات، انزوا و گوشه‌گیری مدیریت ارشد، ساختارهای نامناسب سازمان، افق زمانی کوتاه‌مدت مدیران، فقدان سیستم پیشنهادات موثر و سریع، فقدان لوازم و ابزار لازم، فقدان سیستم تشویق و پاداش هدفمند و منعطف، ناسازگاری، استرس و نارضایتی کارکنان، دلگرمی زیاد از حد مدیر، فشار به اخذ نتیجه سریع، خیال‌پردازی به معنی وقت تلف کردن، ترجیح دادن سنت‌ها به تغییر و تحولات.

آفت های بزرگ خلاقیت در سازمان
رشد ایده های نو در یک سازمان زمانی میسر است که محیط آکنده از صداقت و درستی و تمایل به کارگروهی و تلاش در جهت رشد یکدیگر باشد و اصولا یک محیط سازمانی فاقد اخلاق آفت خلاقیت و نوآوری است و امروز اخلاق به عنوان یک سرمایه گرانقدر و باارزش محسوب می شود که اگر هر سازمانی دارای آن باشد، بالاترین سرمایه غیرمادی را داراست به گونه ای که این سرمایه قادر است در شرایط پرخطر یک سازمان را بیمه کند.
اولین ضربات هولناک به درخت خلاقیت سازمان زمانی رخ می دهد که افراد با بی علاقه گی به سازمان ها راه می یابند و مهم ترین دلایل چنین حضوری ممکن است موارد زیر باشد:
- رابطه گرایی و عدم انتخاب افراد در پست های شغلی بر اساس علاقه و کفایت
- بی هدفی در زندگی و حضور بی هدف در محیط های شغلی
- انتخاب پول به عنوان هدف اصلی درانتخاب شغل
حضور افراد بی علاقه در یک سازمان شرایطی را پدید می آورد که افراد در هر لحظه به دنبال بهانه جویی برای فرار از کار هستند و تنها با انگیزش های بیرونی نظیر پول و مقام به طور موقت تلاش و کوشش می کنند و هر گاه این انگیزش بیرونی کم رنگ می شود آنان نیز دست از فعالیت بر می دارند و یا در انجام آن کوتاهی می کنند.
هنگامی که کارمند از خلاقیت دور می ماند به کارمندی بهانه جو تبدیل می شود و چنین کارمندی هر لحظه در تلاش برای کسب اطلاعات است، اما نه اطلاعات برای رشد و تعالی خود ، بلکه به دنبال اطلاعاتی است که به کمک آن بتواند از زیر بار مسوولیت های خود فرار کند .اطلاعاتی نظیر: ضعف ها، بی کفایتی ها، دسیسه ها و بسیاری موارد دیگر.

اقدامات پیشگیرانه سازمان جهت افزایش خلاقیت
- خلاقیت به معنای انجام کار جدید است برخی کارها ممکن است به نتیجه نرسند اگر افراد از جایگاه سازمانی خود ترس داشته باشند به افرادی خلاق مبدل نخواهند شد.
- خلاقیت را به عنوان جزیی از سیستم ارزیابی عملکرد برای هر شخص مطرح کنید.
- فرایند و سیستم خلاقیت را مستندسازی کنید.
- به کارکنان خود آزادی عمل کافی بدهید تا آنها قادر باشند ایده‌ها و فرصت‌های جدید را مطرح کرده و با عوامل درون و برون ‌سازمانی همکاری کنند.
- به تمامی کارکنان در زمینه شغلی خود در سازمان فرصت ارائه راهکارهای جدید و نو را بدهید.
- اهمیت تنوع در سبک‌های تفکر، تجربیات، دیدگاه‌ها و تخصص‌ها را به افراد آموزش دهید و انتظار تنوع و تفاوت را در تمامی فعالیت‌های نوآورانه داشته باشید.
- معیارهای مطلوب، بر ایده‌آل‌ها استوارند. با این وجود، معیارهای محدودتر نیز می‌توانند ما را به حالت ایده‌آل نزدیک‌تر سازند آنها به نوبه خود بر اساس تجارب، مفروضات و چارچوب‌های ذهنی قبلی ما، متصل می‌شوند.
- تیم‌های نوآوری از تیم‌های پروژه‌های معمول، متفاوتند. آنها نیازمند ابزار و چارچوب‌های فکری متفاوتی هستند. کارکنان را به اندازه کافی در این زمینه‌ها آ‌موزش داده و هدایت کنید تا هنگام کار در تیم‌های نوآوری موفق باشند.
- سیستم مدیریت ایده‌های خلاق را در سازمان ایجاد کنید تا افراد تشویق شوند فرصت‌ها و قابلیت‌های جدید را ارائه دهند.


نتیجه گیری
توسعه و پیشرفت و تعالی یک سازمان مستلزم خلاقیت و نوآوری است آگاهی از متون و تکنیک های آن ضرورتی اجتناب ناپذیر برای مدیران و کارکنان و پژوهشگران علاقه مند میباشد.
افزایش خلاقیت در سازمانها میتواند به ارتقای کمیت وکیفیت خدمات، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع، کاهش بوروکراسی و افزایش کارآیی و بهره وری و ایجاد انگیزه و رضایت شغلی درکارکنان منجر گردد.
خلاقیت و تولید افکار و اندیشه‌های جدید، توسط مدیران و کارکنان سازمانی دارای اهمیتی ویژه است امروزه سازمان‌هایی موفق هستند و می‌توانند در دنیای پررقابت ادامه حیات بدهند که به صورت مستمر افکار و اندیشه‌های جدید را در سازمان کاربردی کنند و این امر توسط مدیران و کارکنان خلاق امکان‌پذیر است بنابراین، خلاقیت برای بقای هر سازمانی لازم است و برای ایجاد و تداوم آن در افراد سازمان می‌بایستی عادت به تفکر را در مدیران و کارکنان ایجاد کرد زیرا خلاقیت با تفکر به وجود می‌آید و ارزش تفکر به قدری زیاد است که در تعالیم اسلامی، ارزش یک ساعت تفکر بر60 سال عبادت بدون تفکر ارجحیت داده شده است.
هنگامی که تفکر برای انسان‌های سازمانی به صورت عادت درآید، خلاقیت و تولید افکار و اندیشه‌های جدید در تک‌تک کارکنان، به امری روزمره و همیشگی تبدیل شده و نهادینه خواهد شد. در نهایت، سازمان نیز به سازمانی خلاق تبدیل می‌شود.

منابع
- خلاقیت و نوآوری (فردی، گروهی، سازمانی)، سیدجلیل میرمیران، انتشارات گوهر
- ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن، افضل‌السادات حسینی، انتشارات آستان قدس رضوی
- خلاقیت و نوآوری (مبانی، اصول، تکنیک‌ها)، خسرو امیرحسینی، انتشارات عارف کامل
- خلاقیت جوهره کارآفرینی، جلیل صمد آقایی، انتشارات مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران
- پرورش خلاقیت در سازمان، لوایز، ترجمه بدری نیک‌فطرت، انتشارات کیفیت و مدیریت
- همایش ملی بهره وری منابع انسانی در آموزش و پرورش
- خلاقیت، فراسوی اسطوره نبوغ، رابرت وایزبرگ، ترجمه مهدی والفی، انتشارات تهران روزنه
- ماهیت خلاقیت و شیوه های پرورش آن، افضل السادات حسینی، انتشارات نشر
- تکنیک های خلاقیت فردی و گروهی، جلیل صمدآقایی، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی
- خلاقیت، دکتر ئی- پال تورنس، ترجمه دکترحسن قاسم زاده، انتشارات دنیای نو
- حل مسأله خلاق روش هایی در خلاقیت عملی، داگلاس کمبل، ترجمه علیرضا توکلی، انتشارات تهران مدرسه