سخت ترین شغل جهان

معمولاً وقتی می خواهند از سختی های یک شغل بگویند ، این طور شروع می کنند : « این شغل بعد از کار در معدن ، دومین شغل پرخطر دنیاست ! » یعنی انگار همه پذیرفته اند که کار در معدن در میان مشاغل مختلف ، از همه سخت تر است . کارکنان معدن هم به دلیل عوامل زیان آور این شغل با خطرات زیادی مواجه اند .
صنعت معدن در اغلب کشورها بالاترین نرخ مرگ و میر را به خود اختصاص داده است . آسیب دیدن یا کشته شدن در مراحل مختلف کار در معدن ، گازها ، گرد و غبارها ، مواد شیمیایی ، صدا ، گرما و چیزهایی از این قبیل می تواند موجب بیماری های مزمن و گاهی حوادث کشنده ناگهانی شود . خوشبختانه در دهه اخیر ، ظهور و توسعه ماشین آلات و تکنولوژی کار در معادن ، تجهیزات ، فرآیندها و نیز آموزش کارکنان در موضوع ایمنی و بهداشت در محیط کار خیلی توسعه پیدا کرده است .
سازمان های جهانی مرتبط با ایمنی و بهداشت کار ، برنامه ها و قوانین بلند بالایی در زمینه رعایت مقررات ایمنی و بهداشتی در معادن تهیه کرده اند . استخراج ماسه ، شن و سنگ نیز به همین شکل است . در کشورایران نیز که سرشار از معادن غنی و مختلف است ، ایمنی در معادن از اهمیت بسیاری برخوردار است ، به طوری که چند سالی است در این زمینه ها همایش ها و سمینارهایی با موضوع ایمنی در صنعت و معدن در حال برگزاری است .
به گفته ی معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنایع و معادن ، با سرمایه گذاری های انجام شده در بخش آموزش و خرید تجهیزات جدید ، ضریب ایمنی معادن افزایش یافته است .
این مقام مسئول ، با مقایسه میزان حوادث منجر به مرگ در سال 84 با سالهای 86 و 87 اعلام کرده است : « در سال 1384 به ازای هر 6 میلیون تن تولید مواد معدنی ، یک حادثه منجر به فوت در معادن اتفاق افتاد که این رقم در سال 86 به 10 میلیون تن به ازای یک کشته رسید . همچنین در سال 87 این نرخ به یک کشته به ازای 16 میلیون تولید رسید » به عقیده ی او این نرخ کاهش حوادث به معنای رشد 60 درصدی ضریب ایمنی در معادن کشور است .

خطر انفجار در معادن زغال سنگ :

معدنکاری در جهان به دو روش سطحی و زیرزمینی صورت می گیرد . از جمله ویژگی های معادن زیر زمینی ، علاوه بر وجود پیچیدگی در طراحی ، بالا بودن هزینه ها و حادثه خیزی این معادن است .
معادن زیرزمینی زغال سنگ بیشترین سهم را در بد نام کردن این روش معدنکاری از منظر ایمنی دارند ، به گونه ای که تونل های این معادن را می توان به تونل های وحشت برای افراد حاضر در آن تشبیه کرد .
انفجار بیشترین سهم از حوادث معدنکاری و تلفات ناشی از آنها را به خود اختصاص می دهد . منظور از انفجار ، سوختن بسیار سریع یک ماده سوختنی است که در معادن زغال سنگ ، این ماده گاز زغال یا گرد زغال است . گاز زغال که همان متان است ، یکی از هیدورکربورهایی است که در اثر تغییرات بیوشیمیایی روی اندام های گیاهی طی فرآیند تشکیل زغال سنگ پدید می آید .
انفجار آمیزترین حالت متان زمانی است که این گاز در هوا به غلظت 9 تا 9/5 درصد برسد و غلظت بیش از 10 درصد گاز زغال در هوا به سختی موجب انفجار می شود و عموماً با ترکیب با اکسیژن محیط ، ایجاد خفگی می کند . البته همیشه احتمال وزش جریان باد و کاهش این غلظت به زیر درصد خطرناک وجود دارد . بنابراین عیار ایمنی در نظر گرفته شده برای گاز زغال یک درصد است تا احتمال وقوع حادثه به کمترین حد خود برسد . زغال به عنوان دیگر علت انفجارهای معدنی ، معلول کار کمباین ها ، پیکورها ، عملیات آتشبازی ، بارگیری و حمل و نقل زغال سنگ طی فرآیند استخراج است . با وجود گاز زغال ، انفجار گرد زغال در فضای معدن به انفجاری مهیب تبدیل خواهد شد که بدترین حادثه معدنی به شمار می رود . برای جلوگیری از انفجار در وهله ی نخست باید حفره ها از تجمعات گرد زغال پاک شود و سپس با پاشیدن آب یا گردهایی مانند رس ، سنگ آهک یا سنگ گچ ، حد فاصل ذرات پر شود . برای جلوگیری از گسترش و انتشار انفجار در بالای مقاطع تونل ها نیز آتش بندی های آبی یا خاکی تعبیه می شود که در اثر دریافت موج انفجار ، واژگون شده و محتویات خود را بر آتش می ریزند . علاوه بر انفجار ، معادن زغال سنگ با آتش سوزی نیز دست و پنجه نرم می کنند . از جمله علل آتش سوزی ، خودسوزی زغال سنگ است . منظور از خودسوزی اکسیداسیون تدریجی است که به سوختن خود به خودی ماده معدنی منجر می شود . شرط وقوع این پدیده که معمولاً در عمق 15 تا 20 متری رخ می دهد ، وجود شکاف های بسیار ظریف ، کوچک تر از یک میلی متر ، در ماده ی معدنی است .

برنامه های ایمنی بهداشتی معادن :

مطابق قانون ، در کلیه معادنی که دارای حداقل 25 نفر کارگر باشند ، باید یک نفر ذیصلاح به عنوان مسئول ایمنی و یک نفر به عنوان مسئول بهداشت حرفه ای به استناد آیین نامه کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار تعیین گردد .
برنامه های ایمنی بهداشتی به طور کلی شامل حذف یا کاهش بیماری های شغلی ، صدمات و یا حوادث کشنده در محیط کار است . به طور معمول چنین برنامه هایی در 7 ناحیه دنبال می شود :
1 ـ پیشگیری از بیماری های تنفسی
2 ـ پیشگیری از کاهش شنوایی در اثر صدای محیط کار
3 ـ پیشگیری از اختلالات اسکلتی عضلانی
4 ـ پیشگیری از صدمات ناشی از ضربه
5 ـ پیشگیری از حوادث
6 ـ پیشگیری از زمین گیر شدن کارکنان
7 ـ نظارت ، آموزش و مداخلات اثر بخش

ایمنی و بهداشت کار در معادن :

عواملی که منجر به مرگ ، صدمات جدی و یا معلول شدن معدنچیان می شوند ، می تواند ریشه در مسایل مختلفی نظیر رعایت بهداشت کار ، ایمنی و نیز عدم توجه نکردن و به موضوع روانشناسی صنعتی از سوی سرپرستان داشته باشد . بی توجهی به بهداشت کار یعنی نادیده گرفتن عوامل فیزیکی ، شیمیایی و ارگونومیک مانند : ( گرد و غبار ، گازهای معدن ، صدا ، روشنایی نامطلوب ، درجه حرارت ) ، وضعیت های بدنی نامطلوب ، حمل و جا به جایی دستی بارهای سنگین که به تدریج و به صورت مزمن تاثیرات نامطلوب خود را بر سلامت کارگران معدن می گذارند . سرطان ریه ، مزوتلیوما ، سرطان مثانه ، بیماری لوسمی ، سرطان خون ، تالکوز ، برونشیت مزمن ، اختلالات دستگاه عصبی ، نارسایی کلیه و صدمه دیدن عملکرد دستگاه تولید مثل در مردان بیماری هایی است که یک کارگر معدن را تهدید می کنند . در کارگرانی که با تالک ، آزبست یا پنبه نسوز، سرب و گرد ذرات زغال سنگ در طولانی مدت سر و کار دارند احتمال ابتلا به چنین بیماری هایی نیز زیاد است .

قوانین ایمنی در معادن :

رعایت اصول ایمنی در معادن نیز از اهمیت زیادی برخوردار است . در این زمینه قانون ایمنی در معادن نوشته شده که رعایت آن در کلیه معادن کشور الزامی است . به طور مثال ، برای پیشگیری از خطرات انفجار و آتش سوی در معادن ماده 21 قانون ایمنی معادن می گوید : « به استناد آیین نامه حفاظت و بهداشت عمومی در کارگاه ها مصوب شورای عالی حفاظت فنی : « ورود افراد همراه با سیگار ، کبریت ، فندک یا هر نوع وسایل و لوازم آتش زا به معادن زغال سنگ و سایر معادنی که خطر آتش سوزی یا انفجار داشته باشد مطلقاً ممنوع است » و یا ماده ی 32 با در نظر گرفتن خطر ریزش معدن گفته است : « در حفر ترانشه برای اکتشاف و نمونه برداری باید دقت شود تا خطر ریزش دیواره وجود نداشته باشد و در صورت لزوم با وسایل مناسب نگهداری شود . در ترانشه و چاهک هایی که به عمق بیش از 1/5 متر هستند باید برای بالا و پایین رفتن از نردبان استفاده شود » همچنین در ماده 33 به خطر انباشتگی گاز اشاره می کند : « در ترانشه و چاهک هایی که خطر انباشتگی گاز وجود دارد ورود و کار افراد باید پس از تهویه و اطمینان از بی خطر بودن آن محل ها انجام گیرد» قانون ایمنی معادن در 475 ماده نوشته شده است که رعایت آنها به کاهش حوادث و بیماری های شغلی منجر خواهد شد .
منبع: روزنامه سلامت - شماره 225