دربارهی جنگ الکترونیک
جنگ الکترونیک Electronic warfare
میدان جنگ الکترونیک Electronic Battlefield و ابزارهای جنگ الکترونیک Electronic Measures واژه‌های مترادفی هستند که معنای واحدی را افاده می‌کنند و آن به کارگیری علوم کاربردی جدید به ویژه علوم مرتبط با حوزه الکترونیک نظامی- در خدمت تاکتیکهای تهاجمی و تدافعی نظامی و نیز به کارگیری این علوم برای مقابله با تدابیر الکترونیک دشمن و بی‌اثر ساختن آنها می‌باشد. در این جنگ سیستم‌های زیر به کار گرفته می‌شوند:
1. سیستم‌های نظامی هشداردهنده و شناسایی:
(military warning and detection systems)
هشدار و شناسایی دو مأموریت مستقل‌اند. مأموریت سیستم‌های هشدار دهنده جلوگیری از غافلگیری تاکتیکی است. و سیستم‌های شناسایی مأموریت پیام‌رسانی درباره انجام یا احتمال انجام تهاجم و میزان نزدیکی، محل استقرار، حجم و نوع فعالیت و سلاح دشمن را به عهده دارند. اما مأموریت هشدار، فراگیرتر از این است؛ زیرا علاوه بر عملیات شناسایی، فرآیند تحلیل و اتخاذ تصمیم مناسب، پس از دریافت اطلاعات لازم از انواع تجهیزات الکترونیک را نیز برعهده دارد. شیوه‌های هشدار از گذشته تاکنون دستخوش تحول فراوان گشته است. در جنگهای قدیم از نیروهای انسانی همچون دیدبان و از حیوانات برای شناسایی نزدیک نیروهای دشمن استفاده می‌شده است. در آستانه ورود به سال 1914م. استفاده از دوربین و تلسکوپ و وسایل ارتباطی بی‌سیم و با سیم همچون ابزارهای جنگی به صورت امری عادی درآمد. در جنگ جهانی یکم نورافکن‌های شناسایی و مُنوّرها، به میزان بسیار گسترده‌ای به منظور مشاهده هواپیماها و نیروهای مهاجم در شب به کار گرفته شد. چنانکه- در چارچوبی محدودتر- تجهیزات شنیداری مجهز به آژیرهای ویژه نیز برای تعیین موقعیت هواپیماها به کار گرفته شد. در جنگ جهانی دوم اختراعاتی با تکنیک پیشرفته‌تر مانند رادار و وسایل ارتباطی بی‌سیم، به ویژه در زمینه امواج با فرکانس بالا وارد میدان شد. به کارگیری این تجهیزات در برتری هوایی بریتانیا تأثیری تعیین کننده داشت. با ورود سلاح اتمی در سال 1945 م و تکثیر سریع آنها در سالهای بعد و نیز پیدایش و موشکهای قاره‌پیما، ابعاد جدیدی ظهور کرد که موجب افزایش توان غافلگیری در جنگ شد. در این اوضاع و احوال بود که نیاز به سیستم‌های هشدار بهنگام نیز افزایش یافت. از این‌رو، همه‌ی توان تلاشهای علمی و فناوری در راستای تأمین نیازهای نظامی به کار گرفته شد و در زمینه ساماندهی، شناسایی و هشدار، به ویژه در ارتباط با هواپیماهای جت و ملخدار، بالگرد، زیردریایی‌ها، ماهواره‌ها و ... تجهیزات متنوعی به ظهور رسید.
این سیستمها ابزارهای گوناگونی، مثل تلویزیون، لیزر، شناسایی مغناطیسی و شنیداری، دستگاه‌های شناسایی مجهز به اشعه مادون قرمز، دستگاه‌های شناسایی پرتوهای اتمی و تجهیزات شناسایی شیمیایی را به کار می‌گیرد. تجهیزات شناسایی شاهد تغییرات فراوانی بوده که مهم‌ترین نشان اینها است:
الف. تجهیزات شناسایی استفاده کننده از امواج الکترو مغناطیسی مانند امواج نور مرئی و امواج نور غیرمرئی (اشعه مادون قرمز و اشعه لیزر)، امواج رادار و دیگر امواج بی‌سیمی. در زمینه تجهیزات دیداری تحول جدیدی پدید آمد که در ابتکار تجهیزات دید در شب و جنگ شبانه خلاصه می‌گردد. در تجهیزات شناسایی مجهز به اشعه مادون قرمز نیز تحولات چندی پدید آمد که از توانایی شناسایی نقاط داغ مثل موتور ماشین، هواپیما، موشک و آتش اردوگاه‌ها برخوردار است. به طوری که می‌تواند اختلاف درجه حرارت اجسام گوناگون را تمیز دهد. در زمینه رادار پیشرفتهایی صورت گرفت که زمینه به کارگیری آنها را در ابعاد تاکتیکی افزایش داد. در زمینه تجهیزات شناسایی بی‌سیم تجهیزات گیرنده حساسی برای رهگیری امواج ارسالی بی‌سیمی و سیستم‌های دریافت امواج راداری دشمن و استنباط هشدار مناسب از آنها و تجهیزات بی‌سیمی جهت‌یاب در چارچوب فرکانس‌های بی‌سیمی قابل استفاده برای شناسایی انفجارهای اتمی که انرژی بسیار زیادی را آزاد می‌کند اختراع گردید.
ب. تجهیزات شناسایی شنیداری برای شناسایی دشمن در زیر آب و بر فراز زمین
ج. تجهیزات شناسایی امواج (Geophones) که در زمینه رهگیری امواج صوتی عبور کننده از لایه‌های خاک و شناسایی نفوذ افراد با تجهیزات دشمن کاربرد دارد.
د. تجهیزات شناسایی مغناطیسی (Magneometers): که برای شناسایی اجسام بزرگ فلزی که تحرکاتشان بر هر نقطه‌ای از میدان مغناطیسی زمین تأثیرگذار است. مثل: زیردریایی‌ها، کاروانهای نظامی فرازمینی، این تجهیزات هم به وسیله هواپیما قابل حمل‌اند و هم قابلیت نصب درون زمین را دارند.
هـ . تجهیزات شناسایی تشعشعات اتمی: عبارت است از تجهیزات سنجش پرتوهای حاصل از انفجارهای اتمی. این تجهیزات در هواپیما، موشک‌ها و ماهواره‌ها کاربرد دارند.
و. تجهیزات شناسایی شیمیایی: این تجهیزات قابلیت شناسایی بوها و ترشحات حاصله از جسم انسان را که به میزان اندکی در فضا پخش می‌شود داراست.
این تجهیزات به طور مخفیانه در میدان نبرد کار گذاشته می‌شود و در حوزه فعالیتش رفت و آمد نیروهای دشمن را شناسایی می‌کند.
سیستم‌های هشدار پیشرفتهای زیر را شاهد بوده است:
الف. ساخت سامانه‌های دفاع هوایی:
رکن اصلی این سامانه‌ها به کارگیری رادارها در اندازه‌ها و اشکال گوناگون، به کارگیری تجهیزاتی که هواپیماهای دوست را از دشمن تمیز می‌دهد و هشدار کاذب، به ویژه در حالت به کارگیری وسایل راداری فریبنده می‌باشد. از مشهورترین سامانه‌های هشداردهنده سامانه ساج (SAGE) آمریکایی و سامانه نادج VNADGE اروپایی کشورهای عضو ناتو است. سامانه ژاپنی شبیه به سامانه کشورهای عضو ناتو می‌باشد. اتحاد شوروی (سابق) نیز از سامانه شناسایی بسیار پیشرفته‌تری پیچیده و بسیار سری برخوردار بود.
ب. سامانه‌های هشدار ضدموشکهای قاره‌پیما:
این سامانه‌ها در دوم قرن بیستم و پس از تجهیز موشکهای قاره‌پیما به کلاهک‌های هسته‌ای، اختراع شدند. این سامانه تشکیل می‌شود از شبکه‌های راداری عظیم زمینی که امواج دارای فرکانس‌های بسیار بالا و فوق بالا را به کار می‌گیرد، به پیمایش آسمان اقدام و اجرام در حال پرواز در آن را دنبال می‌کند. این سامانه به وسیله شبکه‌های راداری ویژه‌ی شناسایی فوق خط دید پشتیبانی می‌شود که از توان شناسایی موشکهای در حال حرکت در طبقات بالای جو برخوردار است. نیز ماهواره‌های مجهز به دستگاه‌های شناسایی مادون قرمز آنها را پشتیبانی می‌کند.
ج. ساماندهی ضدموشکهای قاره‌پیما:
این سامانه‌ها از سامانه‌های پیشین، پیچیده‌ترند و شامل سامانه‌های هشدار و تعیین هدفهای خاص آنها می‌باشد. این سامانه از شبکه راداری بزرگی تشکیل می‌گردد که مأموریتش تعیین مسیر درگیر شدن با هدف و بازشناسی هدفهای حقیقی از هدفهای کاذب و چیرگی بر اقدامات پدافندی الکترونیک است.
د. سامانه‌های هشدار فضایی:
این سامانه‌ها برای شناسایی و پی‌گیری اجرام فضایی طراحی شده‌اند و رادارهایی گوناگون با اندازه‌هایی بسیار بزرگ را در خدمت دارند. ویژگی عمده این سامانه‌ها سرعت در انجام عملیات تعقیب و نیز توان تعقیب چند شیء به طور همزمان است. به منظور افزایش کارآیی آنها تلسکوپ‌هایی روی آنها نصب گردیده که مأموریتشان انجام تعقیب دیداری ماهواره‌هایی است که در مدارهای به نسبت پایین پیرامون زمین در حال حرکت‌اند.
و. شناسایی جوی:
در این نوع شناسنایی انواع هواپیما، هلی‌کوپتر، هواپیمای بدون سرنشین، سکوهای پرنده، ماهواره و موشک به کار گرفته می‌شود. برای موفقیت این تجهیزات در مأموریت‌های شناسایی، آنها را به انواع سیستم‌های شناسایی مانند تجهیزات دید در شب، تجهیزات شناسایی مغناطیسی و دستگاه‌های شناسایی انفجارهای اتمی مجهز می‌سازند.
هـ . سامانه‌های شناسایی نفوذ دشمن و دفاع از پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی.
2. تجهیزات فرماندهی و کنترل Command and control equipment
این تجهیزات بر فناوری کامپیوتر مبتنی است که در خدمت نیروهای مسلح قرار می‌گیرد و در مأموریت فراوانی جایگزین افراد می‌گردد: برخی از آنها اطلاعات را از سیستم‌های شناسایی دریافت و به منظور محاسبه و تعیین دقیق اماکن فعالیت دشمن و شناخت نوع و جهت این فعالیت آنها را تنظیم و تحلیل می‌کنند. در همین حال کامپیوترهای دیگری به انتشار و دریافت امواج راداری اقدام می‌کنند و به منظور تعیین سرچشمه فعالیت، با در نظر گرفتن توپوگرافی زمین آ نها را مورد مطالعه و مقایسه قرار می‌دهند. از دیگر فواید به کارگیری این تجهیزات تعیین هدف دقیق آتش توپخانه است؛ به این ترتیب که با استفاده از داده‌های دستگاه‌های شناسایی، مختصات هدف را تعیین می‌کند، آن‌گاه فرمان لازم را به دستگاه‌های اتوماتیکی که کارشان تعیین سمت و اجرای آتشباری است صادر می‌کند. خلاصه این که عملیات تبدیل اطلاعات و داده‌های سیستم‌های هشدار به فرامین روشن و قابل استفاده، مقدمه ورود به میدان جنگ الکترونیک است و مغزهای الکترونیک بخش لاینفک آنها محسوب می‌گردد. ابزارهای الکترونیک در جنگهای جدید به صورت اصلی‌ترین ابزارهای تسلط بر نیروها و سلاح‌ها در میان ارتشهای متخاصم درآمده است. به طوری که بدون وجود ابزارهای الکترونیک لازم، حصول پیروزی برای آنها میسر نیست. ابرقدرتها سخت در تلاشند تا سیستمها و تجهیزات پیشرفتهای تولید کنند که بتوانند نوع و مشخصات سلاح‌های را که باید بر ضد هدفهای معین به کارگیری شود تعیین کنند، به طوری که بتوان آنها را در مقیاس گسترده و نیز در سطوح به نسبت پایین نظامی (مثل فرماندهی لشکرها و تیپ‌ها) به کار گرفت. تصویر روشنی را از فعل و انفعالات میدان نبرد، بی‌آنکه نیازی به کشتی یا مراکز دیده‌بانی بوده باشد، در اختیار داشت.
3. سیستم‌های ناوبری Navigational equipment
هماهنگ با سیستم‌های پیشین، تجهیزات ناوبری نیز ناگزیر باید ارتقا می‌یافت و دقت هدف‌گیری سلاح‌های گوناگون تضمین می‌گردید. بسیاری از تجهیزات در راستای اهداف ناوبری و به کارگیری آنها در ناوهای فضایی و دریایی و انواع سلاح‌ها ارتقا یافت و در این فرآیند سیستم‌های زیر اختراع شد:
الف. سیستم‌های ناوبری و هدایت الکترونیک چشمی با استفاده از فناوری تلویزیون:
مثل بمب‌های هواپیماهای آمریکایی «وال آی» Walleye و هابوس Habos که هر دوی آنها به وسیله‌ی سیستم تلویزیونی هدایت می‌شود. نحوه عمل به این صورت است که خلبان هدفی را که روی صفحه تلویزیون موجود در کابین افتاده انتخاب و آن قدر مانور می‌کند تا دوربین نصب شده در نوک بمب درست مقابل هدف قرار گیرد، آن‌گاه به طور خودکار به سوی هدف شلیک می‌کند.
ب. سیستم ناوبری و هدایت الکترونیک مجهز به لیزر مانند بمب‌های هواپیمایی هوشمند Smart Bombs آمریکایی هدایت شونده به وسیله اشعه لیزر:
در این روش از دو هواپیما استفاده می‌شود. هواپیمای اول پرتو لیزر را به سوی هدف مورد نظر هدایت می‌کند و هواپیمای دوم بمبی را که در پی نور منعکس شده از اشعه لیزر حرکت می‌کند، شلیک می‌کند.
ج. تجهیزات ناوبری و هدایت الکترونیک مجهز به اشعه مادون قرمز:
مثل سیستم موشکی زمینی- هوایی سام- 7 شوروی (سابق) که به وسیله نفر حمل می‌گردد و به طرف اشعه مادون قرمز منبعث از موتورهای هواپیما هدف‌گیری می‌شود.
د. تجهیزات هدایت راداری:
مثل سیستم رادار «سکای سپوت» Sky Spot Radar آمریکایی، این سیستم به یک مغز الکترونیک که می‌تواند پس از دریافت اطلاعات مربوط به هدفی معین، هواپیما را با دقت بسیار بالا به سوی آن هدف هدایت کند مجهز است این در حالتی است که فعالیت خلبان به حوزه اطلاعات دریافتی از رادار مذکور محدود بوده باشد.
4. ارتباطات الکترونیک
ارتباطات الکترونیک تشکیل می‌شود از دستگاه‌های ارتباطی باسیم و بی‌سیم به شکل ویژه که در ایجاد ارتباط میان تجهیزات فوق‌الذکر و سلاح‌های متعلق به آنها و فرماندهی تاکتیکی و استراتژیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با آن که این نوع از ارتباطات درگذشته شناخته شده بود، طبیعت جنگ الکترونیک پیشرفت دستگاه‌های الکترونیک را به منظور وصول به هدفهای زیر قطعی ساخت:
تضمین نهایت کارآیی و سرعت فوری در انتقال پیام‌ها و اطلاعات از منابع مربوط به پایگاه‌های فرماندهی و کنترل به منظور اتخاذ تصمیم و عکس‌العمل مناسب و پخش آنها در میان سلاح‌های گوناگون در حال تعامل با هدف. این امر موجب پیدایش شبکه‌های ارتباطی بسیار پیچیده‌ای گشت که از پایگاه‌های تقویت و انتقال ارتباطات و شبکه‌های ماهواره‌ای نظامی برای زیر پوشش قرا ردادن همه کره زمین برخوردار بود.
