امروزه سازندگان تایر، گستره وسیعی از لاستیک­‌ها را برای خودروهای گوناگون تولید می‌کنند که از لحاظ اندازه، آج، جنس، ساختمان و کاربری انواع مختلفی دارند. همچنین برای شرایط آب و هوایی و جاده‌های متفاوت، انواع ویژه‌ای از آنها ساخته می‌شود. جالب است بدانیم ترکیبات به کار رفته در تایر خودروهای شخصی و وانت‌ها، به ??? مورد می‌رسد. هر چند برای نیازهای متنوع رانندگان، تایرهای مختلفی تولید می­شود اما کار اصلی هر لاستیک این است که همراه رینگ‌چرخ، اتاقکی از هوا می‌‍‌سازد که وزن خودرو روی آن قرار می‌گیرد. شاید متعجب شوید اگر بدانید بیش از ?? درصد وزن وسیله نقلیه را فشار باد درون تایر متحمل می‌شود و خود لاستیک، تنها ? درصد را تحمل می‌کند.

نکته جالب دیگر آن است که محل برخورد تایر با جاده، کمی کوچکتر از یک کارت‌پستال معمولی است و چرخش، شتاب و توقف خودرو، تنها از طریق همین سطح کوچک انجام می‌شود. تایر همچنین برای خنثی کردن ضربات و تکان‌های ناشی از حرکت در جاده، به سیستم تعلیق‌ خودرو کمک می‌کند.

در این مقاله، به چگونگی ساخت، اجزای ساختمانی و یا انواع تایر (تایر بدون تیوب) پرداخته نشده، بلکه سعی بر آن است که نکات کاربردی درباره لاستیک‌ها ارائه شود و این­که چگونه با به کاربردن چند توصیه ساده به عمر لاستیک بیفزاییم و از مصرف سوخت بکاهیم.

? ساختمان لاستیک

تقریباً کلیه تایر‌هایی که امروزه برای خودروهای شخصی ساخته می‌شوند، لاستیک‌های رادیال (شعاعی) هستند که در آنها لایه‌های سازنده بدنه لاستیک به صورت شعاعی از یک طوقه به سمت طوقه دیگر کشیده و نصب می‌شوند. این لایه‌ها با تسمه‌های فولادی در جای خود مستحکم شده­اند. طوقه‌ها ­ روی رینگ چرخ به­خوبی محکم می­شوند و از خروج باد جلوگیری می­کنند. لایه آستری، همانند تیوب در تایرهای قدیمی عمل می‌کند و هوا را درون تایر نگه می­دارد.

? مشخصات لاستیک خودرو

روی دیواره بیرونی هر تایر، اعداد و کدهای درج شده است که در حقیقت شناسنامه لاستیک خودرو هستند. در شکل ? مفهوم این علائم بیان شده است. در ادامه به شرح برخی از مهمترین آنها می­پردازیم.

الف) اندازه تایر

اندازه لاستیک خودرو با علائمی همچون P???/??R?? (برای مثال، اعداد روی تایر پراید) نشان داده می‌شود. معنی آن چنین زیر است:

P = تایر خودروی شخصی

???= پهنای تایر (برحسب میلی­متر)

??= نسبت ارتفاع دیواره لاستیک به پهنای آن (برحسب میلی­متر)

R= رادیال

??= قطر رینگ (بر حسب اینچ)

ب)حد بارگذاری

این عدد نماینده حداکثر وزنی است که تایر می‌تواند تحمل کند، هنگامی که حداکثر مقدار مجاز فشار را داشته ‌باشد و بین صفر تا ??? متغیر است (شکل?). برای خودروهای شخصی، عدد حد بارگذاری بین ?? تا ??? است. در جدول ? ارتباط بین این دو عدد و حداکثر تحمل تایر دیده می­شود. برای مثال، حد بارگذاری برای خودروی پراید ?? و معادل ??? کیلوگرم بار است، یعنی این تایر هنگامی که حداکثر فشار باد مجاز را دارد (بخش "و" را ببینید)، حداکثر ? درصد کیلوگرم را می‌تواند حمل کند. توجه داشته باشید هرگز لاستیکی را که حد بارگذاری آن کمتر از میزان توصیه­شده از سوی سازنده خودروست، روی رینگ نصب نکنید.

ج) علامت حداکثر سرعت قابل­تحمل

حداکثر سرعتی که لاستیک می‌تواند تحمل کند، با یک حرف از A تا Z بیان می‌شود. عدد سرعت معادل این حروف در جدول ? آمده است. برای مثال روی جداره تایر خودروی پراید، نماد H برای سرعت درج شده که نشان می­دهد هنگامی که تایر دارای فشار بار و بارگذاری مناسب است، حداکثر توان حرکت ??? کیلومتر در ساعت را داراست. واضح است اگر تایری تحت تأثیر حداکثر سرعت واقع شود اما فشار باد آن تنظیم نباشد و یا اضافه بار روی آن را اعمال شود، آسیب می­بیند و یا ممکن است بترکد.

د) تاریخ ساخت لاستیک

کلیه لاستیک‌ها دارای تاریخ ساخت روی جداره خود هستند که با چهار رقم نشان داده می­شود. دو عدد اول نشان­دهنده هفته ساخت و دو رقم بعد سال ساخت لاستیک هستند. برای مثال عدد "????" نشان می‌دهد این لاستیک در هفته شانزدهم سال ???? میلادی تولید شده است.

امروزه همراه لاستیک‌های نو خارجی، یک کارت دریافت می‌کنند که پس از وارد کردن مشخصات باید به آدرس شرکت سازنده پست شود یا لاستیک را از طریق اینترنت، ثبت می­کنند تا هرگونه کار­کرد نامناسب بعداً قابل پیگیری باشد.

ه) ترکیبات سازنده تایر

این بخش، مواد سازنده لاستیک را توضیح می‌دهد. مثال:

TREAD PLIES=?-PLY POLYESTER+? STEEL

یعنی رویه تایر مرکب از یک رویه پلی‌استری همراه دو لایه سیم فولادی است.

و) حداکثر فشار باد و بار تحمیلی به تایر

عددی که در مقابل عبارت "حداکثر فشار باد" روی تایر درج می­شود، مربوط به فشار بادی است که باید لاستیک داشته باشد، وقتی شما می‌خواهید حداکثر بار قابل تحمل را روی آن تحمیل کنید. این عدد، مقدار فشار باد توصیه شده برای استفاده نرمال نیست. مقدار توصیه شده فشار باد تایرها روی یک پلاک که معمولاً در لبه داخلی یکی از دو درجلو نصب می‌شود، نوشته شده است. اگر آن را نیافتید، به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید.

? برطول عمر تایر خودرویتان بیفزایید

با به­کارگیری چند توصیه ساده می‌توانید بر عمر تایر خودرویتان بیفزایید که این موضوع، علاوه بر صرفه اقتصادی، کمک خوبی نیز به حفظ‌ محیط‌زیست می‌کند زیرا تولید هر تایر، با آلودگی محیطی معادل سوختن ?? لیتر بنزین همراه است، ضمن آن که دفع لاستیک‌های فرسوده نیز به محیط‌زیست صدمه وارد می‌آورد. همچنین در صورت تنظیم‌های نامناسب (مانند بالانس چرخ­ها، تنظیم فرمان و فشار باد)، مصرف سوخت بالاتر می‌رود که ضمن ضرر اقتصادی، باعث آلودگی هرچه بیشتر هوا می‌شود.

به عنوان نمونه، در سال ???? میلادی انجمن لاستیک کانادا ضمن یک تحقیق دریافت که بزرگترین عامل سایش تایر خودرو در این کشور، تنظیم نشدن باد لاستیک‌هاست، به طوری که تقریباً ?? درصد خودروها حداقل یک تایر داشتند که فشار باد آن ?? درصد بالاتر بود و ?? درصد دارای لاستیکی با باد ?? درصد کمتر از حد توصیه شده توسط سازندگان تایر بودند.

الف) اثرات کم باد بودن تایر

مهمترین خطر کم باد بودن لاستیک، ایمن نبودن رانندگی با چنین تایری است زیرا در این حالت، جداره لاستیک داغ می‌شود و احتمال ترکیدگی آن افزایش می­یابد. به­علاوه عاملی که سبب می‌شود طوقه محکم روی رینگ برجا بماند، فشار باد درون لاستیک است. اگر لاستیک خیلی کم باد شود، در سرعت‌های بالا و سرپیچ (به­خصوص در هوای گرم) ممکن است از روی رینگ جدا شود. بالا رفتن مصرف بنزین هم یکی دیگر از اثرات کم باد بودن تایر است زیرا سطح تماس تایر با جاده زیاد می‌شود. در جدول ? اثر کم باد بودن لاستیک بر سرعت افزایش فرسودگی تایر و نیز افزایش مصرف سوخت نشان داده شده است. به طوری که ملاحظه می‌شود به ازای هر ? درصد کم باد بودن تقریباً ? درصد بر مصرف سوخت اضافه می‌شود، یعنی اگر برای مثال به جای ?? PSI توصیه شده از سوی سازنده، فشار بر لاستیک ?? PSI باشد، ضمن آن که مصرف سوخت ? درصد افزایش می‌یابد، عمر لاستیک خودروی شما نیز ?? هزار کیلومتر کم می‌شود.

ب) اثرات زیاد باد کردن تایر

لاستیکی که از حد توصیه شده بیشتر باد شود، تنها روی قسمت وسط رویه آجدار حرکت می‌کند، لذا سایش زودهنگام در آن بخش تایر پدید می‌آید، ضمن آن که هنگام ترمز و دورزدن، کنترل خودرو مشکل می‌شود. با توجه به سهمیه‌بندی بنزین، ممکن است برخی رانندگان تصور کنند زیاد باد کردن لاستیک، مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. این موضوع از نظر کاهش اصطکاک با جاده صحیح به نظر می‌رسد لیکن مقرون به صرفه اقتصادی نیست زیرا کمتر شدن عمر لاستیک، رانندگی توأم با خطرات بیشتر و فرسودگی سیستم فرمان و تعلیق خودرو را به همراه خواهد داشت.

ج) فاکتورهای دیگری که باعث فرسودگی تایر می‌شوند

همان­گونه که در منحنی شکل? به­خوبی مشاهده می‌شود، رانندگی در سرعت بالا کاهش عمر تایر خودرو را به همراه دارد. برای مثال اگر به جای ??، متوسط سرعت خودرو ??? کیلومتر در ساعت باشد عمر لاستیک ?? درصد کاهش می‌یابد.

عوامل مؤثر دیگر در کاهش عمر لاستیک، نحوه رانندگی (ترمزهای شدید، بکسواد و غیره) و نوع جاده‌ای است که در آن تردد می‌کنید. تنظیم نشدن فرمان، در یک راستا و بالانس نبودن چرخ­ها نیز فرسودگی لاستیک را به دنبال دارند.

? چگونه عمر لاستیک را زیادتر کنیم؟

?) بازدیدهای ماهانه

تنها بخش خودرو که با جاده در تماس است، تایرهای آن است، پس ایمنی شما هنگام رانندگی به اطمینان داشتن از صحت لاستیک‌ها بستگی دارد. بازدیدهای زیر به صورت حداقل ماهی یکبار در این خصوص به شما اطمینان می‌بخشد:

? باد چرخ‌ها را وقتی سرد هستند تنظیم کنید. توجه داشته باشید تغییر دما باعث می‌شود فشار باد لاستیک عوض شود، هر ? درجه تغییر در درمای هوا، ?psi در فشار باد تایر تغییر ایجاد می­کند، یعنی کاهش دما به مقدار ?? درجه سانتی­گراد ??درصد کم­بادی را به­دنبال خواهد داشت. خود لاستیک‌ها نیز به­مرور کم باد می‌شوند. مثلاً هرماه به­طور متوسط، لاستیک خودرو?psi از فشار باد خود را از­دست می‌دهد که در هوای گرم این کاهش فشار با سرعت بیشتری صورت می‌پذیرد.

در خصوص تنظیم باد تایرها مهم است بدانیم که هیچ کس با نگاه کردن به تایر (به­خصوص تایر رادیال) نمی‌تواند بگوید لاستیک کم باد است یا خیر زیرا از لحاظ ظاهری حتی ?? درصد کم باد بودن هم قابل­تشخیص نیست. همچنین خودروهای گران­قیمتی که به سیستم هشدار دهنده باد لاستیک مجهز هستند، تنها زمانی راننده را باخبر می­کنندکه فشار باد تایرها از حد بسیار بحرانی گذشته باشد.

برای اطمینان از تنظیم بودن فشار باد باید یک درجه باد مرغوب خریداری کنید. معمولاً درجه‌های باد که آپاراتی‌ها به کار می‌برند دقیق نیستند زیرا به­طوردائم در معرض ضربه­اند و به طرز صحیحی نگهداری نمی‌شوند. ضمن آن­که فشار باد باید در حالت "سرد" اندازه گرفته شود یعنی خودرو حداقل سه ساعت متوقف بوده و یا کمتر از ? کیلومتر طی مسیر کرده باشد. معمولاً در حالت نرمال رانندگی دمای لاستیک تا ?? درجه سانتی­گراد افزایش می‌یابد. پس اگر شما تا آپاراتی برانید، درعمل آنجا فشار باد به­صورت دقیق اندازه گرفته نخواهد شد، پس بهتر است با درجه باد خانگی خود آن را امتحان کنید.

? تایرها را از لحاظ فرسایش غیر­متقارن بازدید کنید. هرگونه ساییدگی غیر­معمول می‌تواند نشانی از بروز اشکال در سیستم فرمان و تعلیق باشد.

? اگر خورده شیشه، شن و سایر اجسام خارجی لابه­لای آج‌ گیر کرده باشد، آن را خارج کنید. این اجسام می‌توانند به­تدریج در لاستیک فرو­­روند و سبب بروز نشتی باد از آن شوند.

?) تنظیم بودن چرخ‌ها

تنظیم بودن چرخ‌ها به معنی آن است که همه چرخ‌های خودرو نسبت به محور اصلی آن کاملاً عمود و در یک راستا باشند، در غیر این صورت لاستیک نمی‌تواند به­خوبی به گردش درآید و مقداری از انرژی صرف کشیده شدن آن می‌شود که ضمن افزایش سوخت، عمر لاستیک را کم می‌کند. برای اطمینان از تنظیم بودن چرخ‌ها خودرو را در محل مسطحی مانند یک پارکینگ خلوت به حرکت در آورید، به آرامی فرمان را رها کنید، نباید فرمان به هیچ سمتی بکشد. تنظیم فرمان و چرخ‌ها باید حداقل هر ?? هزار کیلومتر یا سالی یکبار انجام شود.

?) بالانس تایرها

به­طور معمول تایر و متعلقات چرخ روی هم حدود ?? کیلوگرم وزن دارند. اگر این وزن به طور همگن روی چرخ توزیع نشده باشد به­اصطلاح گفته می‌شود چرخ بالانس نیست. تغییری ناچیز به­اندازه?? گرم در این ?? کیلو سبب می‌شود خودرو هنگام حرکت مرتعش شود. اگر در فرمان لرزش احساس می‌کنید احتمالاً چرخ‌های جلو بالانس نیستند و اگر در صندلی لرزش می‌بینید چرخ‌های عقب از بالانس خارج شده‌اند.

لازم است با مراجعه به آپاراتی هر ?? هزار کیلومتر از بالانس بودن چرخ‌ها اطمینان پیدا کنید. فراموش نکنید در یک شاهراه که با سرعت ??? کیلومتر بر ساعت در حال حرکت هستید، هر تایر حداقل ?? بار در ثانیه در حال چرخیدن است. بالانس نبودن سبب خرابی جلوبندی و سیستم تعلیق خودروی شما نیز خواهد شد.

?) جابه­جا کردن چرخ‌ها

بهتر است هر ? تا ?? هزار کیلومتر، جای لاستیک‌ها را با یکدیگر عوض کنید، به این دلیل که تایرهای جلو سریع­تر ساییده می­شوند زیرا وظیفه چرخش خودرو در پیچ‌ها را نیز انجام می‌دهند، به­خصوص اگر خودروی شما اکسل جلوست، سایش سریع­تر رخ می‌دهد. نحوه تعویض لاستیک‌ها با یکدیگر در دفترچه راهنمای خودرو درج می‌شود.

?) نگهداری لاستیک

لاستیک را باید در محیط تمیز به صورت عمودی انبار کنید، جایی که از نور مستقیم آفتاب یا نورهای مصنوعی شدید، حرارت، موتورهای الکتریکی (به­دلیل ایجاد اوزون) و هیدروکربن‌ها (برش‌های نفتی) دور باشد. اگر لاستیک را روی رینگ نگه می­دارید، باد آن را روی ??psi تنظیم کنید تا از ترک برداشتن جلوگیری شود.

? چه زمانی به لاستیک نو نیاز داریم؟

هنگامی که آج رویه به ?/? میلی­متر کاهش یابد باید لاستیک را عوض کرد. اطلاع از ارتفاع آج اغلب با درجه مخصوص عمق سنج آج انجام می‌­شود. در صورتی که این وسیله را در اختیار ندارید با یک آزمایش ساده می‌توانید زمان مناسب تعویض تایر را دریابید. یک سکه ده ریالی را درون شیارهای آج طوری فرو برید که عدد ?? به سمت درون آج لاستیک و به سوی شما باشد (شکل ?) اگر عبارت "جمهوری اسلامی ایران" به طور کامل قابل رؤیت بود، آماده خرید یک تایر نو باشید.